صادرات به اوراسیا در پساکرونا
بحران کاهش درآمد ارزی و کاهش شدید اشتغال و امثالهم، ناشی از اعمال تحریم‌های ظالمانه و سقوط ارزش نفت و وقوع پدیده کرونا در طی ماههای اخیر آسیب‌های فراوان و جدی را به اقتصاد و معیشت ملت و جامعه ایران وارد نموده است. جدای از مبحث تحریم، دو اتفاق سقوط ارزش نفت و شیوع جهانی کرونا ویروس، فرصت جدیدی را برای کشورمان ایجاد کرده که در صورت تدوین یک الگوریتم صادرات با مشارکت فعال بخش خصوصی می‌توان تهدیدهای عنوان شده را به فرصت‌ها تبدیل کرده و از این فرصت‌ها برای جهش تولید و توسعه صادرات غیرنفتی کشور، هوشمندانه استفاده کرد و باید از تهدید سقوط ارزش جهانی نفت و شیوع کرونا ویروس فرصت بسازیم.
•سقوط ارزش جهانی نفت :
متأسفانه تاکنون درآمد کشورمان وابسته به صادرات نفت بوده که در جریان تحریم‌ها شرایط امور اقتصادی کشور را با دشواری رو به رو کرده است. از طرفی در طی ماههای اخیر شاهد کاهش و در نهایت سقوط جهانی ارزش نفت شدیم، در نظر داشته باشیم اگر کشورمان حتی در تحریم نفتی نیز قرار نمی‌گرفت در جریان سقوط ارزش جهانی نفت با بحران مواجه و اقتصاد کشور با شرایط سخت و دشوار رو به رو می‌شد. لذا ما باید سال‌ها پیش به فکر طراحی الگوریتم و اقدامات سازماندهی شده هدفمند برای اداره اقتصاد بدون نفت در کشور می‌شدیم. در شرایط کنونی تنها راه و اقدام پدافندی در جبران خسران ناشی از کاهش صادرات نفت، توسعه صادرات غیر نفتی و پیوند اقتصادی با کشورهای همسایه می‌باشد. به لطف خدا کشورمان در اطراف خود دارای 15 کشور همسایه بوده و این کشورها می‌تواند به عنوان مهم‌ترین بازارهای اصلی و هدف کشورمان قرار گیرد. در این راستا کشورهای عضو اوراسیا و خصوصا کشور روسیه بزرگترین بازار هدف قابل دسترس کشورمان می‌باشد .
•شیوع جهانی کرونا ویروس و ایجاد فرصت صادراتی :
علی‌رغم اینکه پدیده شیوع کرونا ویروس نیز آسیب‌های فراوانی را به کسب و کار مردم وارد نمود و از همه مهم‌تر جان عزیزانی را از ما گرفته، اما فرصت‌هایی را برای کشور ایجاد کرده است. پس از شیوع جهانی کرونا ویروس، توانایی و ظرفیت‌های مردمی و دولتی و اجتماعی کشورها در مقابله با این ویروس کاملاً آشکار و نمایان شده است. باید با افتخار اعلام کنیم با زحمات و تلاش‌های شبانه روزی کادر درمانی کشورمان و همراهی و مشارکت ملت بزرگ ایران و مدیریت وزارت بهداشت و درمان کشور، سرعت شیوع این ویروس کنترل و در مقام مقایسه، نسبت بهبود یافتگان درسطح جهانی موفقیت‌آمیز بوده است. تأثیر تحریم‌ها در کمبود و فقدان امکانات بهداشتی و درمانی، واقعیتی غیر قابل انکار بوده اما واحدهای تولیدی کشورمان با یک اقدام و واکنش سریع و همچنین نقش آفرینی جوانان خلاق دانش بنیان، توانسته با تولید نیازمندی‌های درمانی و بهداشتی در داخل، قدرت و توانایی کشور را به نمایش گذاشته و با کمترین وابستگی اقدامات مقابله‌ای را با موفقیت پشت سر بگذارد و همچنین ظرفیت‌های جدیدی در این راستا برای صادرات به کشورهای همسایه ایجاد نمایند.
•پدیده‌های پساکرونا و تأثیر آن بر اقتصاد کشورمان :
باتوجه به اتفاقات ناشی از شیوع کرونا، در سالهای 21-2020 دولت‌های جهان اجباراً بیشترین برنامه‌ریزی اقتصادی و اجتماعی خود را به منظور مقابله با کرونا ویروس در دو بخش ایجاد امنیت غذایی و بهداشت و درمان معطوف خواهند کرد. باتوجه به ظرفیت‌ها و توانایی‌های موجود، بدون شک فرصت‌هایی را برای صادرات کشورمان به 15 کشور همسایه نیز ایجاد خواهد شد.
1-توجه کشورها به ایجاد امنیت غذایی: باتوجه به هشدار سازمان بهداشت جهانی نسبت به اوج کرونا ویروس در پاییز و زمستان سال جاری اعمال شرایط قرنطینه، تأمین مواد غذایی برای مردم این کشورها از اولویت‌های مهم دولت‌ها خواهد بود. همه کشورهای جهان باتوجه به شرایط اقلیمی و ظرفیت‌های طبیعی و صنعتی خود در بخشی از مواد غذایی، محصولات کشاورزی واردکننده هستند. خوشبختانه در ایام کرونایی در کشور ما مشکل کمبود مواد غذایی وجود نداشته و همه فروشگاه‌های کشور پر از محصولات و مواد غذایی بود. متأسفانه در زمان وقوع این اتفاق به علت عدم وجود پروتکل بهداشتی با بسته شدن مرز کشورهای همسایه مواجه و موفق به صادرات محصولات غذایی و کشاورزی به این کشورها نشدیم. اما کشورمان با ظرفیت‌های بسیار خوب در بخش تولیدات محصولات غذایی، کشاورزی و آبزی و مرغ، تخم مرغ می‌تواند در صورت تدوین برنامه درست صادراتی وسازماندهی در بازارهای هدف کشورهای همسایه تأمین کننده مناسبی بوده و برای کشور درآمد ارزی حاصل از صادرات غیر نفتی ایجاد نماید.
2-توجه کشورها به ایجاد امنیت سلامت و بهداشتی: در این حوزه نیز دولت‌ها نیازمندی‌های زیادی به لوازم مراقبتی و ضدعفونی و تجهیزات مرتبط و امثالهم را داشته و با وجود جوانان خلاق دانش بنیان در این بخش با حمایت جدی و عملی از استارت آپ‌ها و جوانان دانش بنیان قادر خواهیم بود ضمن تأمین نیازمندی‌های کشورمان و جلوگیری از خروج ارز، محصولات بهداشتی و نیازمندی‌های این حوزه را به تولید انبوه رسانده و بخش بزرگی را نیز به کشورهای همسایه صادرات نماییم.
•توسعه روابط با کشورهای همسایه با اولویت کشورهای عضو اوراسیا در پساکرونا:
عضویت موقت ایران در اتحادیه گمرکی اوراسیا با تلاش‌های فراوان بخش خصوصی و دولتی به سرانجام رسیده که باید ضمن تلاش و تسریع در عضویت دائم ایران در اوراسیا اقدامات لازم برای توسعه صادرات و مبادله‌ی تجاری با کشورهای عضو را دنبال و عملیاتی نماییم. با عنایت به اینکه هدف از عضویت در اوراسیا توسعه صادرات کشورمان می‌باشد و بدون شک توسعه صادرات الزاماتی داشته و در صورت توسعه صادرات شاهد تحقق شعار سال (جهش تولید) خواهیم بود، لذا در این راستا الزامات و پیشنهادات زیر ارائه می‌گردد :
1. تغییر الگوی رفتار ستاد تنظیم بازار و حذف کلیه محدودیت‌های صادراتی خصوصاً با کشورهای عضو اوراسیا
2. هدف‌گذاری جهاد کشاورزی در توسعه تولید محصولات کشاورزی (باغی – صیفی) آبزی و دام و طیور با در نظرگرفتن ملاحظات تأمین نیاز داخلی با هدف حذف محدودیت‌ها و ممنوعیت‌های صادراتی
3. توسعه زیرساخت‌های حمل و نقلی دریایی در دریای کاسپین شامل: (راه اندازی کشتی رو – رو، نوسازی ناوگان دریایی فرسوده، تأمین کشتی‌هایی که بتواند کانتینرهای یخچالی را حمل نماید).
4. ساخت همزمانی کشتی‌های جدید توسط کارخانجات ایرانی و روسی با سرمایه گذاری کشتیرانی خزر و استفاده از اعتبارات لیزینگ در ایران و روسیه با هدف‌گذاری افزایش ظرفیت حمل و نقلی در دریای کاسپین
5. با توجه به اینکه در سال بطور میانگین 100 روز گیلان دارای هوای بارانی و وزش باد شدید بوده و امکان تخلیه و بارگیری کشتی‌ها غیر ممکن است، ایجاد اسکله‌های سرپوشیده در بنادر انزلی – کاسپین منطقه آزاد انزلی – بندر امیر آباد با هدف سرعت و افزایش تخلیه و بارگیری و کاهش هزینه‌های تحمیلی الزامی می‌باشد.
6. تخصیص و اعطای تسهیلات ارزی و یا ریالی صفر و یا کم بهره جهت واردات کانتینر یخچالی (چنانچه قصد داشته باشیم صادرات غیرنفتی ایران به اوراسیا را به سه میلیارد دلار افزایش دهیم وجود حداقل 600 دستگاه کانتینر یخچالی در دریای کاسپین لازم و اجتناب ناپذیر است).
7. توجه دولت به بازسازی و نوسازی پایانه مرز زمینی آستارا با هدف افزایش ظرفیت خروج کامیون در هر شبانه روز به 400 دستگاه و همچنین تسریع و اقدام جهادی جهت ساخت پایانه مرزی زمینی جدید در جوار مسیر ریلی آستارا – تقویت ظرفیت مرز زمینی بیله سوار اردبیل
8. پیگیری عملیاتی شدن طرح جامع و نقشه های زیرساختی قرارداد BOT ساخت پایانه ریلی آستارا – آستارا و یا تجدید نظر در این قرارداد
9. پیگیری جهادی دولت در تسریع عملیات ساخت خط ریلی رشت به بندر کاسپین منطقه آزاد با هدف عملیاتی کردن اهداف توسعه ترانزیت و حمل و نقلی در مسیر کریدور شمال – جنوب
10. پیگیری دولت در تسریع عملیات ساخت خط ریلی رشت به آستارا
11. باتوجه به اینکه در کشورهای بازار هدف، کشورهای ترکیه، ارمنستان، مصر، اسرائیل در گروه کالاهای دارای مزیت صادراتی کشورمان در این بازارها از رقبای اصلی هستند و همچنین وجود باندهای دلال و واسطه‌های اضافی که موجب دامپینگ در بازار می‌شوند. سازماندهی شبکه مویرگی عمده فروشی و توزیع کالاهای ایرانی در روسیه به صورت پایلوت و کشورهای عضو اوراسیا و سایر کشورهای همسایه الزامی و اجتناب ناپذیر است. در این خصوص طرح علمیاتی آن تهیه و در صورت حمایت دولت در کوتاه‌ترین مدت زمانی قابل اجراء خواهد بود.
12. حذف سیاست چند نرخی ارز و حذف ارز 42000 ریالی موجب تقویت و توسعه صادرات کشور خواهد شد. دلیل نیاز کشور به نهاده‌های دامی و فقدان منابع ارزی، چاره‌ای جز صادرات و ایجاد منابع ارزی وجود نخواهد داشت و در نتیجه دولت به جای اعطای یارانه ارزی به واردات، می‌تواند با یک سوم تأمین و کمک یارانه ریالی به صادرات، ضمن توسعه صادرات موجب ایجاد منابع ارزی از محل صادرات شده و نیازمندی‌های کشور را تأمین کند.
13. با توجه به اینکه مطابق توافقنامه با اوراسیا، مذاکرات عضویت دائم ایران در اوراسیا به زودی آغاز خواهد شد، توصیه می‌شود اولاً در جریان دیپلماسی اقتصادی با اوراسیا از وجود فعالان اقتصادی بخش خصوصی رسماً بهره‌مند شده و با عنایت به اهداف سند راهبردی توسعه بنادر مصوب دولت روسیه در حوزه دریای کاسپین به شماره N2469-P مورخه 8 نوامبر 2017 و تأکید این سند مبنی بهره‌مند شدن روسیه از قلمرو جذاب ج.ا.ایران برای توسعه روابط تجاری با هند و کشورهای حوزه خلیج فارس و بنا به نیازاین کشور در این سند، تأکید بر ایجاد تجارت آزاد با ایران و ایجاد نهادهای اجتماعی و اقتصادی خصوصی و دولتی را داشته، لذا باید به صورت حرفه‌ای در زمان مذاکرات اهداف راهبردی این سند که برای دو کشور ایران و روسیه وضعیت برد – برد را دارد مد نظر قرار گیرد.
14. ایجاد کارگاه‌های آموزشی برای ترخیص کنندگان و شرکت‌های صادراتی – راه اندازی شبکه جمع‌آوری اطلاعات تجاری از بازارهای هدف – تهیه فیلم‌های مستند با هدف آشنایی نیاز و شرایط تقاضای مشتریان بازار، تولید کالا متناسب با سلیقه و ذائقه بازارهای هدف الزامی می‌باشد (در خصوص اولین فیلم مستند مؤثر با مشارکت اتاق بازرگانی گیلان و منطقه آزاد انزلی و احتمالاً اتاق تهران هماهنگی و برنامه ریزی انجام گرفته و به زودی اولین مستند حرفه‌ای تهیه و در سیمای ملی عرضه خواهد شد).
15. اصلاح الگوی برگزاری نمایشگاه‌های تجاری درکشورهای همسایه و جدی گرفتن سازماندهی حضور تولیدکنندگان در نمایشگاه‌های پر‌بیننده بین‌المللی در کشورهای هدف خصوصاً در روسیه
16. نقش رایزن بازرگانی در کشورهای هدف بسیار پراهمیت بوده و لذا رایزن بازرگانی الزاماً باید با زبان کشور هدف آشنایی داشته باشد و همچنین در کشور روسیه به دلیل اهمیت و وسعت این کشور یک رایزن کفایت نکرده و از طرفی چون دولت با کمبود منابع مالی روبرو می‌باشد، لذا پیشنهاد می‌شود از تجار فعال و مطلع و خوش‌نام اقتصادی در استانهای مختلف این کشورها به عنوان رایزن‌های افتخاری استفاده گردد.
17. روسیه به عنوان بزرگترین بازار هدف در اوراسیا مطابق سند راهبردی توسعه زیرساخت بنادر دریای کاسپین، اختیارات استانهای جنوبی و حوزه قفقاز روسیه (اختیارات استانداران استانهای آستراخان – داغستان و سایر استانهای جنوبی روسیه) را برای ایجاد نهادهای اجتماعی و اقتصادی و برای عملیاتی کردن اهداف راهبردی این سند نیز افزایش داده است. لذا چنانچه توسعه پیوندهای اقتصادی با کشورهای همسایه از اهداف راهبردی نظام جمهوری اسلامی ایران می‌باشد، باید اختیارات استانداران استانهای مرزی در ایجاد روابط اجتماعی و اقتصادی با استانهای مرزی کشورهای هدف بیشتر شود و سیاست تمرکز زدایی را در پیش گرفت که متأسفانه محدودیت‌های ایجاد شده از سوی وزارت کشور و دولت برای استانهای مرزی موجب کندی در توسعه صادرات می‌شود .
18. با توجه به اینکه موقعیت ژئوپلیتیکی ج.ا.ایران می‌تواند عامل اتصال و پیوندهای اقتصادی بین کشورها (15 کشور همسایه با یکدیگر) در مبادله تجاری گردد، مطالعات ظرفیت‌ها و فرصت‌های بازارهای 15 کشور همسایه از الزامات توسعه صادرات و ترانزیت می‌باشد. در این راستا ضمن تبدیل شدن قلمرو ایران به عنوان‌های تجاری به نوعی مدیریت صادرات منطقه را نیز می‌تواند به عهده بگیرد.
19. با توجه به تجربه سال جاری در مقابله با شیوع کرونا و شرایط مراقبت‌های قرنطینه‌ای و بستن شدن موقت مرزها، تهیه و تدوین پروتکل‌های بهداشتی دو جانبه یا منطقه‌ای با مشارکت کشورهای همسایه الزامی و مانع از توقف صادرات غیر نفتی خواهد شد، لذا باید با مشارکت قوی وزارت صمت و وزارت کشور و وزارت امورخارجه و وزارت بهداشت، درمان و استانداران مرزی نسبت به تهیه پروتکل بهداشتی اقدام گردد.
متن از: سید جلیل جلالی فر